"Έναν χρόνο μετά τη 13η Νοεμβρίου τι άλλαξε;"

Η είδηση του στυγερού τρομοκρατικού χτυπήματος στην Ευρώπη και στα θεμέλια -θεωρητικώς τουλάχιστον- των διασφαλισμένων αξιών τής Ευρώπης διαχύθηκε στα ευρωπαϊκά μέσα μαζικής ενημέρωσης ως χτύπημα στις αξίες τής ενότητας, της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης, του ανθρωπισμού, της ανεξιθρησκίας και του πλουραλισμού γενικότερα. Μέρα με τη μέρα αποδεικνύεται ότι τελικά η "έκρηξη" είχε να κάνει με μια στιγμή έντονης αυτοκριτικής έκρηξης ευρωπαίων, εν γένει, πολιτών προς αυτούς που παρεξήγησαν τη σημασία πανανθρώπινων αξιών, σαν αυτές που θεμελιώθηκαν στην Ευρώπη εδώ και πολλούς αιώνες και είναι υπερασπισμένες με αίμα και πολύ διανόηση από πολλούς σπουδαίους των καιρών. Τι ήταν όμως αυτό που έκανε τους λεγόμενους τζιχαντιστές να βγάλουν τις ζώνες από πανάκριβες μάρκες και να ζωθούν τα εκρηκτικά;

Το ISIS ιδρύθηκε το 1999 και από το 2004 λειτουργούσε ως παράρτημα της Al Qaeda στο Ιράκ (AQI) έως ότου αποκηρύχθηκε για δύο βασικούς λόγους. Αρχικά, ο πυρήνας της Al Qaeda διαφωνούσε με τον Abu Musab al-Zarqawi, τον αρχηγό τού παραρτήματος στο Ιράκ ως προς τις βίαιες τακτικές του. Ίσως το πιο σημαντικό, όμως, ήταν πως για τον Al-Zarqawi ο κύριος εχθρός δεν ήταν οι ΗΠΑ ή η Ευρώπη αλλά η σιιτική κυβέρνηση του Ιράκ και Ιρανοί σύμμαχοί τους. Μετά το 2011, το ISIS ευνοήθηκε από τις συγκυρίες, με τη σταδιακή αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ αλλά και τον εμφύλιο που ξέσπασε στη Συρία. Τo ISIS βρίσκει, πλέον, ανταπόκριση στην σουνιτική πλειοψηφία επεκτείνοντας την δυναμική του στη Συρία και το 2014 επιστρέφει στο Ιράκ και αρχίζει να καταλαμβάνει εδάφη.

Μια βασική διαφορά, μεταξύ άλλων, που παρατηρείται μεταξύ του ISIS και της Al Qaeda, ως αυτόνομες οργανώσεις, είναι πως η πρώτη αναπτύσσει κρατικές δομές στον τρόπο λειτουργίας της, στηριζόμενη και στην ανοχή άλλων σουνιτικών δυνάμεων, όπως η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία ή έστω παραγόντων που προέρχονται από αυτά τα κράτη. Ο κύριος στόχος της οργάνωσης φέρεται να είναι αυτό που προδίδει το ίδιο το όνομά της, να δημιουργήσει ένα κράτος βασισμένο στις ακραίες μουσουλμανικές αντιλήψεις των μελών του και να αποτελέσει τον πυρήνα της σουνιτικής κοινότητας στη Μέση Ανατολή. Στα εδάφη που κατέχει προσπαθεί να δημιουργήσει κυβέρνηση, να οργανώσει κοινωνικές δομές και στρατό που να διαθέτει ισχυρές πηγές χρηματοδότησης και πλέον αυτοχρηματοδότησης. Εκτός, όμως, από την επιρροή που έχει ήδη στη Μέση Ανατολή το ISIS έχει επεκταθεί και στην Ευρώπη, καθώς έχει δημιουργήσει πυρήνες εντός της. Προπαγανδιστικά φαίνεται να υπερέχει οποιασδήποτε άλλης τρομοκρατικής οργάνωσης και στρατολογεί κάνοντας μεταξύ άλλων, εντυπωσιακή στρατηγικά χρήση των κοινωνικών δικτύων. Η μεγάλη απήχηση της οργάνωσης σε ξένους μαχητές (μέχρι σήμερα τουλάχιστον 4000 «εθελοντές» από δυτικές χώρες έχουν ταξιδέψει στη Συρία για να ενταχθούν στους κόλπους τής οργάνωσης) αποτελεί άσο στο μανίκι της, όπως αποδείχτηκε. 

Ενώ ο πρωταρχικός στόχος της οργάνωσης, λοιπόν, δεν είναι η τρομοκρατία, εντούτοις η εγκόλπωση σε αυτήν Ευρωπαίων πολιτών έχει δημιουργήσει πονοκέφαλο στην Ευρώπη και πλέον θίγει με τον πλέον άμεσο τρόπο το κενό που υπάρχει στην Ευρωπαϊκή ασφάλεια και άμυνα και στον συντονισμό των κρατών - μελών της Ένωσης.

Όλοι οι ηγέτες της Δύσης καταδικάζουν την εκάστοτε τρομοκρατική επίθεση και εκφράζουν, πλέον, μια μεγάλη διάθεση εξεύρεσης συμβιβασμού με απώτερο στόχο την εξουδετέρωση του ISIS. Οι πτυχές όμως αυτού του συμβιβασμού είναι ακόμα σαφείς και δεν διαφαίνεται βραχυπρόθεσμα επίλυση του προβλήματος. Οι συνθήκες είναι περίπλοκες και είναι ευρέως κατανοητό πως για τη συρρίκνωση της οργάνωσης είναι αναγκαία μια χερσαία επέμβαση με συντονισμό των τοπικών ομάδων και τη συνεργασία των γειτονικών κρατών. Επιπλέον, αναγκαία συνθήκη είναι η ομαλοποίηση της κατάστασης στη Συρία, η οποία προϋποθέτει τόσο τη συμφωνία μεταξύ Δύσης και Ρωσίας για μεταβατική κυβέρνηση Εθνικής ενότητας όσο και την διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ της σουνιτικής και της σιιτικής πλευράς στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. 

Το μόνο σίγουρο είναι πως το ISIS βρήκε πρόσφορο έδαφος και το εκμεταλλεύτηκε. Μένει στα ευρωπαϊκά κράτη να επιδείξουν ψυχραιμία, συνέπεια και ουσιαστική διάθεση συνεργασίας. Σε τέτοιες ιδιαίτερες στιγμές η κρίση πρέπει να μετουσιώνεται σε ευκαιρία εξέλιξης και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει τώρα να σταθεί αντάξια των περιστάσεων. 

Η Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο συνειδητοποιώντας το κόστος που θα είχε ένας ακόμη τέτοιος πόλεμος, αλλά και οι ηγεμονικές αξιώσεις κρατών όπως η Γερμανία, προχώρησε στη σταδιακή δημιουργία τής Ευρωπαϊκής κοινότητας, η οποία το 1952 μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι μεγάλες δυνάμεις της περιοχής μετά τον πόλεμο είδαν τη δύναμή τους να εξασθενεί και τη θέση τους πήραν οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ. Τότε ήταν που ξέσπασε και ψυχρός πόλεμος. Ένας πόλεμος μεταξύ σφαιρών επιρροής, μεταξύ ιδεολογιών, μεταξύ καλού και κακού. Είναι σημαντικό να θυμηθούμε αυτή την εποχή, καθώς η ρητορική που είχαν ακολουθήσει τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής επανέρχεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα στο προσκήνιο, καθώς σήμερα χρησιμοποιείται στον πόλεμο με ασύμμετρες απειλές, όπως η Αλ Κάιντα και το ISIS. 

Οι πρώτες τρομοκρατικές οργανώσεις έκαναν την εμφάνισή τους στη δεκαετία του 1960 και είχαν κυρίως εθνικό χαρακτήρα. Ασχολούνται με θέματα ανεξαρτησίας συγκεκριμένων περιοχών (όπως ο IRA στην περίπτωση της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου) και η δράση τους δεν είχε λάβει μεγάλη έκταση. Το ζήτημα της τρομοκρατίας άρχισε να λαμβάνει διεθνείς διαστάσεις πολύ αργότερα με αποκορύφωμα την επίθεση στους δίδυμους πύργους τον Σεπτέμβριο του 2001. Για όσους θυμούνται την ημέρα, η ροή των γεγονότων και η τραγικότητά τους ξεπέρασαν την ανθρώπινη αντίληψη. Και ήταν το τέλος της εποχής ή χειρότερα, η αρχή μιας άλλης. 

Η αρχικά αμήχανη αντίδραση του τότε προέδρου των ΗΠΑ Τζόρτζ Μπους, αντικαταστάθηκε μετά από λίγες ώρες με μια μαχητική ρητορική που έμελε να διαμορφώσει τη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων. Οι ψυχροπολεμικές έννοιες του καλού και του κακού επέστρεψαν με νέο αποδέκτη, δημιουργήθηκαν νέες ορολογίες και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας κηρύχτηκε. Ο πλανήτης ήρθε για πρώτη φορά αντιμέτωπος με την έννοια του ακραίου θρησκευτικού εξτρεμισμού και δυστυχώς οι μηδενιστικές τάσεις δεν αποφεύχθηκαν. Οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν ήταν τα θλιβερά απότοκα αυτής της επίθεσης και δυστυχώς οι απώλειες αμάχων δεν ήταν λίγες. 

Όταν ο πόλεμος άλλαξε θέατρο επιχειρήσεων και μεταφέρθηκε στη μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική ήταν σαν να σταμάτησε να αγγίζει τον δυτικό κόσμο. Η Αλ Κάιντα σταδιακά έδωσε τη θέση της στο ISIS και η αραβική άνοιξη μονοπώλησε το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας. Οι πολεμικές συρράξεις και οι επιθέσεις αυτοκτονίας ήταν ένα φαινόμενο με το οποίο συνεργαστήκαμε και μάθαμε να αγνοούμε. Κρυφτήκαμε πίσω από την ασπίδα της Δημοκρατίας και του πολιτισμού μας, που ακόμη κι αν ήταν προβληματικά, ήταν εκεί για να μας υπενθυμίζουν ότι εμείς δεν κινδυνεύουμε. Πάθαμε ανοσία στις αιματοβαμμένες εικόνες αρκεί να προέρχονταν από έναν κόσμο μακριά από τον δικό μας. Κι όμως, αυτός ο κόσμος ήταν, τελικά, πολύ κοντά στην πόρτα μας. Και η Δύση συνέχιζε τις οικονομικές και εμπορικές συναναστροφές της ακόμη και με το ISIS, αποδεχόμενη το πετρέλαιο της Συρίας και του Ιράκ. 

Το ισλαμικό κράτος άνθησε μέσα από την ανοχή και την οικονομική ενίσχυση της Δύσης που αντιμετωπίζει τα δικά της εσωτερικά προβλήματα. Οι ΗΠΑ, αυτήν τη φορά, δεν έπαιξαν το ρόλο του προστάτη και η Ευρώπη έμεινε εκτεθειμένη σ' έναν κίνδυνο που εκείνη βοήθησε να δημιουργηθεί. Η περίπτωση της Γαλλίας ήταν ένα ξυπνητήρι που άργησε να χτυπήσει. Και η Δύση σηκώθηκε βίαια από το λήθαργο πολλών χρόνων.

Το ζήτημα, εν τέλει, είναι πως έχουμε μάθει να φοβόμαστε μόνο όταν ο κίνδυνος απειλεί εμάς. Όπως πλέον πολλοί έχουν τονίσει, μια μέρα πριν τις επιθέσεις στο Παρίσι είχαν προηγηθεί επιθέσεις στο Λίβανο και στη Βηρυττό. Κι όμως, οι αντιδράσεις της Δύσης σε αυτά τα χτυπήματα ήταν πολύ πιο ανεκτικές, σχεδόν αδιάφορες. Γιατί δυστυχώς, τα χτυπήματα αυτά έχουν πλέον περαστεί στο θυμικό μας ως δεδομένα. Και τα γεγονότα στο Παρίσι μας αγγίζουν μόνο στο βαθμό που απειλούν κι εμάς. Φυσικά σε αυτά τα πλαίσια πολλοί έχουν μιλήσει για αυστηρότερα μέτρα, στρατικοποίηση της Ευρώπης και κλείσιμο των συνόρων. Στο όνομα του κινδύνου της τρομοκρατίας, η φημισμένη δυτική Δημοκρατία θα τραυματιστεί πολλαπλά μέσα από τάσεις που για πολλά χρόνια υπέβοσκαν στην Ευρώπη. Η ανοιχτή και ελεύθερη ήπειρος θα δοκιμαστεί περισσότερο, ίσως περισσότερο από κάθε άλλη φορά μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Η περιθωριοποίηση των προσφύγων και των μουσουλμάνων είναι ένας κίνδυνος πολύ ζωντανός και είναι ένα στοίχημα που η Ένωση θα πρέπει να κερδίσει. Και ο ρόλος που θα παίξει η Γαλλία σε όλη τη διαδικασία θα είναι καθοριστικός. 

Σε αυτόν τον πολέμου η Δύση θα πρέπει να αποφασίσει αν θα είναι θύτης ή θύμα. Αν θα δείξει το ανθρωπιστικό της πρόσωπο ή αν πίσω από το φόβο των απειλών θα θωρακίσει και θα επιστρέψει σε πολιτικές περιθωριοποίησης, ξεχνώντας τις αξίες και τα ιδανικά που τόσο έχει διακηρύξει. 

Οι παρωχημένες αξίες, η αφύπνιση της Ευρώπης, η «ανάγκη» ενός πολέμου και αέναη διαμάχη των εθνοφασιστών με τους ισλαμοφασίστες και οι τρομοκρατικές ενέργειες στο Παρίσι φέρνουν εξελίξεις μακριά από πολιτικές, κυρίως στις ανθρώπινες συνειδήσεις. 

Η τρομοκρατική ενέργεια της 11ης Σεπτεμβρίου στην Αμερική και τους δίδυμους πύργους ήταν ένα χτύπημα στον ιμπεριαλισμό. Μετά από εκείνο το πρωινό, τα χρόνια που ακολούθησαν για τις ΗΠΑ ήταν διαφορετικά. 

Η δολοφονία των σκιτσογράφων στο σατυρικό περιοδικό Charlie Hebdo ήταν μια βίαια ξεκάθαρη νύξη των μουσουλμάνων φονταμενταλιστών πως δεν ανέχονται τη σάτιρα και την κριτική. Ένα χτύπημα ενάντια στην ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης, μια προειδοποίηση, καθώς λίγους μήνες αργότερα ήρθε -με βάση τους αναλυτές- το πολυαναμενόμενο χτύπημα. 

Οι συντονισμένες τρομοκρατικές ενέργειες στο Παρίσι από την εξτρεμιστική οργάνωση ISIS που κόστισαν τη ζωή σε 129 πολίτες, μας σόκαραν. Ταυτόχρονα όμως μας υπενθύμισαν με των σκληρότερο τρόπο πως τα ιδανικά τής Ευρώπης δεν «εμπνέουν» τις άλλες κοινωνίες, τις άλλες ηπείρους. Πολλές φορές ούτε τους ίδιους τους κατοίκους της δεν κατάφεραν να πείσουν. Οι αξίες της Ευρώπης έχουν διαβρωθεί, αδύναμες από ένταση γίνονται πια βορά στο στόμα μικρών -για το αξιακό της ανάστημα- πολιτικών. Μετά από εκείνο το βράδυ η Ευρώπη ποτέ δε θα είναι η ίδια. Ελπίζουμε πως, αν δεν έχει αφυπνιστεί ολοκληρωτικά, αφυπνίστηκε σε μεγάλο βαθμό! 

Το χτύπημα στο Παρίσι ίσως αποδειχθεί το πιο έντονο σημειολογικά, απ' όσα έχουν γίνει ως τώρα από εξτρεμιστικές οργανώσεις του αραβικού κόσμου. Είναι ικανό να αφυπνίσει τη Γηραιά Ήπειρο. 

Η επίθεση στην «πόλη τού φωτός» θα καταστεί με τον καιρό απλά μια ιστορική αναφορά στις τρομοκρατικές επιθέσεις παγκοσμίως. Σκληρό· όμως έτσι θα γίνει. Οι μέρες που έρχονται θα φέρουν φόβο και ανασφάλεια, μα η καθημερινότητα δειλά-δειλά θα επανέρχεται στους κανονικούς της ρυθμούς. Ακόμη όμως και μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ακόμη και μέσα στο πένθος και τον θρήνο της 13ης Νοεμβρίου, υπάρχει μια μεγάλη ευκαιρία. Τώρα, στο σημείο μηδέν για την Ευρώπη, μπορεί να έρθει αυτό που δεν κατάφερε να φέρει η προοπτική για το Ευρωσύνταγμα, η νομισματική ένωση και ένα κάρο συνθήκες: η πραγματική ενωμένη Ευρώπη των λαών. 

Η αλληλέγγυα Ευρώπη, αυτή που βλέπουμε στη Λέσβο με τη βοήθεια των ντόπιων στο δράμα των προσφύγων ή αυτή που είδαμε στη Γαλλία, μήνες πριν, με τους Παριζιάνους να διαδηλώνουν ειρηνικά για την κρίση στην Ελλάδα. Οι κρίσεις γεννούν ευκαιρίες και στην περίπτωση αυτή η ευκαιρία προορίζεται για την ίδια την ανθρωπότητα. Και η Ευρώπη, αν κάτι έχει για να κομπορρημονεί, είναι το ότι είναι ικανότατη στο να μείνει ενωμένη στα δύσκολα, έστω κι αν τώρα καλείται να αντιμετωπίσει τα πιο σημαντικά πολιτικά και μη προβλήματα από συστάσεως της. Ήρθε η ώρα, λοιπόν, για αυστηρή αυτοκριτική. 

Ο πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ δήλωνε μερικές ώρες μετά το χτύπημα πως «αυτό είναι αιτία πολέμου». Μερικές μέρες μετά και η «εκδίκηση» έχει ξεκινήσει χτυπώντας από αέρος τη Συρία. Ένα ακόμη επικοινωνιακό ντεμαράζ φωτογραφιών, από την έτσι κι αλλιώς πολύπαθη Μέση Ανατολή, θα προστίθενται καθημερινά στο διαδίκτυο δίπλα σε αυτές από τις επιθέσεις στο Παρίσι. Φωτογραφίες, που δημιουργήθηκαν από γεγονότα που είχαν πλέον ως ηθικούς αυτουργούς, τους Ευρωπαίους "ηγέτες". 

Στην Ευρώπη, είναι αλήθεια, οι πολιτικές χαρακτηρίζονται από διαπραγματευτική εξάντληση όλων των περιθωρίων και των συνθηκών. Αυτή η παθητική στάση, ωστόσο, πρέπει να επαναπροσδιοριστεί. Είναι γνωστό πως με τρομοκράτες δεν διαπραγματεύεσαι. 

Σε τι διαφέρει όμως ένας ισλαμοφασίστας από έναν εθνοφασίστα; Ο φασίστας είναι σχεδόν παντού ο ίδιος. Εμφορείται από τα ίδια συναισθήματα, είναι αφοριστικός, έχει σχεδόν τις ίδιες προθέσεις, όμως έχει άλλα μέσα και ο χώρος που δρα (ανάλογα με τους κανόνες του) τον περιορίζει. Με το χτύπημα στο Παρίσι, οι απανταχού φασίστες έσπευσαν να βάλουν στον ίδιο ντορβά το προσφυγικό με την τρομοκρατία. «Πνίξτε τους», «πετάξτε τους στη θάλασσα» και άλλες τέτοιου είδους παροτρύνσεις έβλεπε κανείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λίγες ώρες μόλις μετά την πολλαπλή τρομοκρατική ενέργεια. Κάποιοι νιώθουν πως δικαιώνονται για το αίμα που χύνεται από το όπλο ενός ισλαμοφασίστα. Αυτοί είναι δυστυχώς ο δεύτερος εχθρός τής Ευρώπης. Και από αυτούς, κατά δεύτερο λόγο, πρέπει να προφυλαχθεί. 

Πάντως, το μόνο σίγουρο είναι, ότι η Ευρώπη δεν έχει ξεπεράσει τους φόβους της μέχρι σήμερα. Οι πολίτες τής Ευρώπης ζουν καθημερινά με την σκέψη κάποιου επικείμενου χτυπήματος, που το λιγότερο που μπορεί να τους προκαλέσει είναι απορρύθμιση της καθημερινότητάς τους, μιας και η «σύγχρονη τρομοκρατία» απαιτεί τη νέκρωση, με κάθε τρόπο, της αξίας τού δικαιώματος στη ζωή. 

Όπως και να 'χει όμως, ήρθε καιρός που η Ευρώπη πρέπει να αντιληφθεί ότι απαιτείται ο επαναπροσανατολισμός της στις θεμελιακές της αξίες. Αυτό πρέπει να γίνει όχι από εξωτερική ανάγκη αναδίπλωσής της, αλλά από εσωτερική ανάγκη για παραμονή με πίστη σε αξίες που την έκαναν να ξεχωρίζει. Η Ευρώπη καλείται τώρα να επαναδομήσει τους κατάλληλους κίονες για να υποστηρίξει το αέτωμα της Ελευθερίας της. Οι κίονες είναι τόσο απλοί όσο και τόσο αρχαίοι. Ο ένας χτίστηκε στην Ελλάδα και λέγεται Δημοκρατία. Ο δεύτερος χτίστηκε στη ρωμαϊκή πολιτεία και λέγεται ρωμαϊκό δίκαιο. Και ο τελευταίος χτίστηκε στην οικουμένη και λέγεται Χριστιανικό ήθος. 

Εάν η Ευρώπη αλλάξει από τους τζιχαντιστές, θα είναι σαν να λέμε ότι την Ευρώπη την άλλαξαν οι τζιχαντιστές. Ναι, αλλά εάν η Ευρώπη φοβηθεί τους τζιχαντιστές, θα είναι σαν να λέμε ότι οι τζιχαντιστές πέτυχαν τον στόχο τους. Φαντάζει απλός ο στόχος που έχει να αντιμετωπίσει η Ευρώπη. Πίσω, όμως, από τον ισλαμοφασίστα κρύβεται το κύριο συνθετικό της λέξεως φασισμός. Έννοια καθόλου σημαντική για το αξιακό σύστημα, αλλά διόλου ευκαταφρόνητη από την ανθρώπινη ζωή.